Museum Stoomhoutzagerij Nahuis

Museum Stoomhoutzagerij Nahuis heeft vele jaren achtereen gedraaid, totdat er plotseling een einde aan kwam, echter ....niet voor lang. Dankzij het initiatief en het enthousiasme van vele instanties, particulieren, de familie Nahuis en de Houthandel en Zagerij Nijenhuis & Hendriksen B.V. is de "oude stoomhoutzagerij" als een werkend museum opnieuw tot leven gekomen. Een aantal keren per jaar is het museum voor het publiek geopend. U kunt dan met uw eigen ogen zien hoe al 100 jaar met deze machines gewerkt wordt. Alles zal in vol bedrijf zijn. Een herkenning voor de ouderen, een belevenis voor de jongeren!

De stoomhoutzagerij Nahuis dateert uit het eind van de voorlaatste eeuw en is voortgekomen uit een radmakerij, die reeds in 1850 bestond. Het hout zagen gebeurde in die tijd nog geheel met de hand; het zogenaamde kraanzagen was toen gebruikelijk. De te zagen boom kwam op een soort bok te liggen boven een diepe kuil. Boven de boom was een stellage aangebracht. In de kuil en op de stellage namen werklieden plaats, die met een grof getande zaag de boom tot balken of planken verwerkten.

Techniek: Stoommachine

Omstreeks 1918 werd de zagerij gemechaniseerd door de aanschaf van een één-cilinder liggende stoommachine, die door de firma Meer (nu Mannesmann) te Mönchengladbach (Duitsland) werd gebouwd. Deze stoommachine, die gebouwd is in 1897, is tot 1977 in bedrijf geweest. Er bestaat naar alle waarschijnlijkheid geen tweede exemplaar van.

Dan staat er nog een kleine stoommachine uit 1892, eveneens uniek in haar soort. Ze is gekoppeld aan een gelijkstroomdynamo van 115 Volt, 80 A en wordt gebruikt voor de verlichting van het bedrijf. Deze machine heeft oorspronkelijk dienst gedaan in een melkfabriek en is ook nu nog volkomen intact.

Techniek: Stoomketel

Om stoom te produceren heb je een stoomketel nodig.

Alle ketels hebben tot doel de verbrandingswarmte, die door de brandstof geleverd wordt, zo volledig mogelijk op het ketelwater over te dragen.

Er zijn veel typen stoomketels; de hier geplaatste Cornwall ketel heeft één doorlopende vuurgang, ook wel stookbuis geheten. De ketel wordt gestookt met hout. Werken met stoom dat onder hoge druk staat en een hoge temperatuur heeft vereist kennis en kunde waarbij veiligheid een belangrijk gegeven is. Hiertoe zijn de volgende voorzieningen aangebracht.

Gewichtsveiligheidskleppen: Volgens de wet moet elke ketel zijn voorzien van ten minste twee veiligheidskleppen. De stoomketel van de houtzagerij is voorzien van veiligheidskleppen met gewichten. De werking gaat als volgt: de stoom drukt onder tegen de klep en tracht de druk van het gewicht te overwinnen. In geval van een te hoge stoomdruk opent zich deze veiligheids klep.

De Spuikraan zit onderaan de ketel, en dient er voor om te veel aan water weg te laten spuien.

Eenmaal daags aan het eind van de dag wordt er gespuit, om verontreinigingen in de ketel af te voeren.

Waterpeilglazen geven het water niveau aan in de ketel ze zijnvoorzien van snelafsluiters.

Signaaltoestellen dienen ervoor om op tijd te waarschuwen bijvoorbeeld: dat het water peil te laag is, m.b.v. de blackfluit. De blackfluit  is een waarschuwings stoomfluit met een lange pijp die reikt tot bijna onder aan in de ketel. Als het water te ver gezakt is, komt er stoom in de pijp die een lood en tin legering smelt waarop de blackfluit signaal geeft.

Zagerij

In de zagerij staan nog de beide oude zaagramen opgesteld die door de stoommachine worden aangedreven. De aandrijfas loopt in zijn volle lengte onder het bedrijf door en is bij elke machine voorzien van een aandrijfschijf met drijfriemen. Een verticaal en een horizontaal zaagraam worden hiermee aangedreven. Al naar gelang de dikte van de te zagen balken of planken worden zagen gemonteerd en deze worden door middel van maatzaagplankjes en klemmen op hun plaats gehouden. In totaal kunnen maximaal 16 zagen gemonteerd worden.
Het horizontale zaagraam dient hoofdzakelijk voor het zagen van zwaar balkhout en het tooghout. Het bijzondere van deze zaag is dat men hiermee een balk onder profiel kan zagen. Dit profiel- of kromzagen was noodzakelijk voor onderdelen van kapconstructies voor molens en voor gebinten van boerderijen. Hiervoor was de Stoomhout-zagerij NAHUIS het aangewezen adres en voor tal van molens in Nederland werd dan ook het benodigde hout gezaagd.

Expositieruimte
Naast de stoomhoutzagerij is een uit 1910 afkomstige houtdroogloods in ere hersteld. In deze loods staan allerlei machines opgesteld, die tientallen jaren dienst hebben gedaan bij de houtbewerking in de timmerwerkplaatsen.

De openingstijden van het museum zijn aangegeven op de web site. Tijdens deze ‘draaidagen’ is alles in bedrijf en kan dit vanaf een korte maar veilige afstand bekeken worden, wat een goede indruk geeft hoe er zo’n 100 jaar geleden gewerkt werd.

Omdat er veel mensen nodig zijn om alles in bedrijf te houden is het aantal draaidagen beperkt tot ca 15 per jaar.

(bron: stoomzagerij.nl)